U Knjigu rođenih crkve užičke 25. decembra 1869. godine upisano je da su Risto Marković, bakalin, i Marija dobili sina Mihaila.
Mihailo je posle osnovne škole, u Užicu završio nižu gimnaziju. U želji da nastavi porodičnu tradiciju, Risto je poslao sina u Beograd gde je trebalo da produbi trgovačka znanja, ali je Mihailo, iako veoma mlad, krenuo potpuno drugim putem.
U glumačke vode je ušao 1885, sa samo 16 godina. Do 1889. godine promenio je sedam putujućih pozorišnih trupa, da bi potom osnovao svoju pozorišnu trupu pod imenom „Primorsko pozorište„. Godine 1889. dobija stalni angažman u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu.
Angažman u Hrvatskom narodnom kazalištu započeo je 1894. godine, odakle je 1902, zbog antisrpskih demonstracija u Zagrebu, prešao u Narodno pozorište u Beogradu. Jedno vreme bio je upravnik Društva „Sinđelić“ u Nišu, a zatim vodio svoje Moderno pozorište koje je igralo po Srbiji i Vojvodini. Ponovo se vrato u Zagreb 1906. godine. U Hrvatskom narodnom kazalištu nastupao je i posle penzionisanja 1925. godine.
Kao vrstan organizator vodio je nekoliko putujućih družina po Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Po Istri i Dalmaciji organizovao je prve pozorišne predstave na hrvatskom jeziku. U sezoni 1931/32. radio je u Narodnom pozorištu Zetske banovine na Cetinju. Samostalno je gostovao u pozorištima na Cetinju, u Ljubljani i Beogradu.
U Zagrebu se afirmisao kao predstavnik realističkoga stila glume, uglavnom u domaćem i ruskom repertoaru, posebno u ulogama u kojima je mogao iskoristiti „izvrsno poznavanje narodnoga života i ljudi“, pri čem se izdvajaju interpretacije Gogoljeva Antonija Antonoviča Skvoznika-Dmuhanovskoga (Revizor, 1909, 1919), Petra u Kir Janji J. S. Popovića (1920, 1933) te Jerotije Pantića (Sumnjivo lice, 1924), Jovanče Micića (Put oko sveta, 1926), Aćima Kukića (Protekcija, 1939)… Na sceni je bio prirodan, pravilne i orijatne dikcije, studiozan u karakterizaciji mnogih likova iz domaćeg i stranog repertoara.
Vodio je koncertnu poslovnicu Hrvatskog glazbenog zavoda u Zagrebu 1917–29, te Jugoslavensku pozorišno-koncertnu u Beogradu 1930-ih. Bio je predsednik Udruženja glumaca u Zagrebu 1919–22. i Udruženja glumaca SHS u Beogradu 1922–23.
Po završetku glumačke karijere ostao je da živi u Zagrebu gde je preminuo i sahranjen 2. maja 1946. godine.
Odlikovan je Ordenom Sv. Save, Danilovim ordenom V stepena.
U glumačkim vodama sa 16 godina
Stojan Obradović, član Okružnog suda, ustanovio je teatar u Užicu još 1856. godine. Tako je, pre rođenja Mihaila Markovića Užice imalo pozorište, a zabeležena su i gostovanja putujućih pozorišnih družina. Krajem sedme decenije XIX veka u kući Milana Kaljevića, starešine Okružnog suda, godinu dana pre Markovićevog rođenja, „sklopljena je pozorišna družina“. U Kaljevićevoj teatarskoj kući, krajem osme decenije XIX veka, kada je Mihailo ima oko 10 godina, izvodi se predstava „Smrt Stefana Dečanskog“ na koju „najlepši cvet našeg građanstva s ljubavlju dolazi“.
Može se samo nagađati da li se već tada, u rodnom gradu, u ranoj mladosti Mihailo „zarazio“ glumom ili ga je ona pod svoje uzela kada ga je otac, po svršetku niže gimnazije u Užicu, poslalao u Beograd na sticanje trgovačkih znanja kako bi nasledio oca u bakaluku. Tek, 1885. godine, Mihailo stupa u družinu Mihaila Lazića „Strica“ u Paraćinu, kao putujući glumac. Tada su pozorišne trube bile brojne, glumci su prelazili iz jedne u drugu dok se, zahvaljujući prvenstveno talentu, ne bi skrasili u nekom pozorištu u velikim gradovima.
Mihailo Marković je promenio više družina – Laze Popovića, Fotija Iličića, Đure Protića, Mihaila Pešića, Petra Ćirića, prokrstarivši mnoga mesta ne samo u Srbiji. Iličićeva družina je 1892. godine dolazila u Užicu, ali izgleda da u to vreme Marković nije bio član ove družine jer se ne pominje među glumcima koji su nastupali.
Prvi stalni angažman Mihailo Marković dobija u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu 1889. godine, ali se tu nije dugo zadržao. Odluka da osnuje svoju trupu pod imenom „Primorsko pozorište“, sa kojom je proputovao Dalmaciju, Bosnu i Hercegovinu i druge oblasti koje su tada bile deo Austro-Ugarske monarhije, bila je sudbonosna. Iako se njegova trupa rasturila, a Marković, opet, za kratko bio primljen za stalnog člana beogradskog a potom i novosadskog pozorišta, dobija ponudu koji se ne odbija. Na poziv Stjepana Miletića, upravnika Hrvatskog narodnog kazališta, 1894. dobija angažman u Zagrebu, u Hrvatskom narodnom kazalištu. U to vreme teatarski život u Zagrebu je bujao, gradila se impozantna zgrada zemaljskog pozorišta koju je 1896. godine otvorio car Franjo Josif I.
Markovićeva pozorišna družina
Krajem XIX i početkom XX veka u pozorišne trupe ulazili su neostvareni glumci, glumci nezadovljni primanjima u državnim pozorištima ili oni kojima je bio onemogućen stalni angažmana u njima. Mihailo Marković spada u manji broj kvalitetnih glumaca, sa istovremeno odličnim organizacionim sposobnostima, koji su se pridružilavali putujućim pozorištima ili osnivali sopstvene trupe.
Nikola B. Jovanović, beogradski novinar koji je prvih decenija XX veka dosta pisao o pozorišnom životu na jugoslovenskim prostorima, za Markovića kaže da je „neobičan, diplomatičan, snažnog zamaha i poleta“: „Još kao putujućeg glumca, u družini Ćirićevoj, gde se bedno živelo od ‘kostgelda’ kad bi bio isplaćivan a crkavalo kad ne bi bio isplaćivan, u Slavonskom Brodu sami glumci Markovića izviču za upravnika. To je bio kao neki ‘puč’ gladnih, koji se opravdao već posle nekoliko dana povoljnim rezultatima.„
Nezadovoljni članovi niškog „Sinđelića“ pristupili su 1903. godine tek formiranom Markovićevom putujućem pozorištu. Pozorište je pokrenuto u Kragujevcu, naredne godine prelazi u Vojvodinu gde prestaje sa radom, ali ga Marković ponovo pokreće početkom 1905. i vodi do prestanka sa radom 1907. godine. U Markovićevom putujućem pozorištu igrali su, pored ostalih, Aleksandar Gavrilović, Žanka Stokić, Božidar Šaponjić, Katica i Bogoboj Rucović, Vlada Kešeljević, Boža Nikolić, Olga Ilićka i drugi.
Uspesi Markovićevog „Primorskog pozorišta“ sa kojim je obišao mnoge krajeve, doprineli su da bude pozvan u Zagreb gde je obrazovana nova putujuća grupa kao filijala zagrebačkog kazališta, pod njegovim vođstvom i upravom. Trupa je vrlo uspešno radila dve i po godine. Marija Ružička Stroci, tada jedna od najvećih hrvatskih glumica, nazvala je to vreme „zlatnim dobom“ i „najmilijom uspomenom svoje umetničke karijere“, pod „neprispodobivim, genijalnim, sjajim vođstvom“ g. Markovića. Od Markovića se tražilo da Istru i severnu Dalmaciju obilazi što više. Predstave na hrvatskom jeziku u tadašnjih Austro-Ugarskoj bile su retkost i trebalo je da potpomognu nacionalnu stvar. Da to nije bilo jednostavno pokazuje primer iz Zadra gde je dobio biber i bokser u oči, na šta je Marković prokomentarisao: „Meni je svejedno ko će me ubiti: da li fukatra ili gospoda u fraku… a ja ću morati potražiti zaštitu od srpske vlade, kao podanik Kraljevine Srbije.„
Izuzetnu ulogu Mihailo Marković je imao na Rijeci, boraveći u dva navrata, 1907. i 1912. godine. Zahvaljujući njemu na pozorišnim daskama Narodne čitaonice 1907. godine njegova grupa odigrala je prvu predstavu na hrvatskom jeziku (Sudermanov „Zavičaj“), a prvi put u Rijeci štampani su dvojezični (hrvatski i italijanski) plakati za pozorišnu predstavu. Na to se u Riječkom novom listu, 30. aprila 1907. osvrnuo dr Stjepan Miletić, reformator hrvatskog pozorišta: „Prvi put je što na ulicama riječkim gledamo hrvatske glumačke plakate. Mnogi će ovo držati tek neznatnom činjenicom, ali neka pomisle koji li se preokret zbio u Zagrebu kad je početkom šesdesetih godina protjerano tuđe stalno-njemačko kazalište i počelo se glumiti isklljučivo na hrvatskom jeziku. Značio je to porod hrvatske Talije. Tako je sada i ovdje učinjen prvi korak, pak se ne smije sustati. Za nekoliko godina Hrvati će riječki otvoriti pozornicu novoga glumišta, a vremenom će početi i kulturni Talijani, ne samo kao nekoć plašiti se naših mišića, već će uvažavati naše umjetničko pregnuće.„
Mihailo Marković u prvoj predstavi Knjaževskog crnogorskog narodnog pozorišta na Cetinju 1910. godine
Godine 1910. Crna Gora je proglašena za kraljevinu, obeležavana je 50-ogodišnjica vladavine kralja Nikole i zlatna svadba kraljevskog para. Tim povodom u Crnoj Gori su priređene jubilarne svečanosti na koje su došli, pored ostalih, brojni umetnici iz drugih zemalja.
U aprilu i junu 1910. na Cetinju je boravio Mihailo Marković, pregovarajući o gostovanju Kraljevskog zemaljskog hrvatskog kazališta. Dogovoreno je da hrvatsko kazalište prikaže pet predstava iz svog repertoara, a da, specijalno za ovu priliku, pripremi na Cetinju i premijerno izvede dramu „Balkanska carica„, knjaza Nikole.
Tokom junskog boravka na Cetinju, Marković je sa upravo formiranim Knjaževskim crnogorskim narodnim pozorištem, gde je dobio mesto upravnika, pripremio i u Zetskom domu izveo Gogoljevog „Revizora“. Predstava je najavljena u „Glasu Crnogorac„, 19. juna 1910: „Sjutra se daje odlična komedija Gogoljeva ‘Revizor’, u kojoj iz naklonosti prema našem pozorištu gostuje član Hrv. Zem. Pozorišta u Zagrebu g. M. Marković. Opravdana je nada, da će naša publika ovaj komad, u kome će biti zastupljene naše najbolje snage, brojno posjetiti, tim više, što u komadu igra glavnu ulogu prvi gost na našoj pozornici.„
Predstava, kojoj je pored srnogorskog suverena, njegovih sinova, snaha i kćeri, prisustvovao i ruski veliki knez Igor Konstaninovič, ispraćena je sa velikom pažnjom, a najviše komplimenata zaslužio je Mihailo Marković u ulozi načelnika, o čemu je „Glas Crnogoraca“, između ostalog, pisao: „G. Marković je sa ostalom gospodom članovima i članicama, koji su toga večeri predstavljali, više puta požnjeo burni pljesak. Njegov zvonki organ i razgovjetni izgovor riječi učinili su te je publika lako mogla da prati njegovu tešku ulogu, koju je odigrao lako i prirodno, što je svojstveno pravome umjetniku.„
Govoreći za beogradsko Vreme, po postavljenju za upravnika Knjaževskog crnogorskog narodnog pozorišta, Marković o repertoaru kaže: „Najteži problem našeg pozorišta je potreba sasvim različite dve polovine od celokupnog repertoara. S jedne strane umetnički zahtevi primorskih gradova, a s druge strane crnogorskih. I jednom i drugom mentalitetu treba da ugodimo. Pa ipak, nadam se da ću i tu kompromisno uspeti da zadovoljim obe vrste publike. Specijalno treba da vodimo računa o repertoaru u Dubrovniku, gde ćemo sigurno gostovati u sezoni duže vremena, jer tu treba ne samo da damo repertoar za domaću publiku već i za strance pred kojima moramo i da prezentujemo i da im damo zabavu koju oni razumeju.„
Sredinom avgusta, Mihailo Marković na Cetinje nastupa u Hrvatskom zemaljskom kazalištu koje je u vreme Jubilarnih svečanosti izvelo šest predstava. Nekoliko članova Hrvatskog kazališta odlikovano je, Mihailo Marković Danilovim ordenom V stepena.
Pokušaj formiranja Zemaljskog pozorišta u Sarajevu
Još u vreme kada je menjao putujuće grupe, Mihailo Marković isticao se organizatorskim sposobnostima. Spašavao je osječko pozorište od gašenja, bio je pozvan da pomogne osnivanju Narodnog kazališta za Dalmaciju u Splitu i pozorišta Zetske banovine na Cetinju, zaslužan je za uspon pozorišta „Sinđelić“ iz Niša…
Marković je 1913. godine imao ključnu ulogu u pokušaju osnivanja stalnog pozorišta u Bosni i Hercegovini. Prvo oficijelno državno pozorište na srpsko-hrvatskom jeziku, inicirano od austro-ugarske uprave, trebalo je da suzbije rad srpskih putujućih družina „koje često štetno politički deluju“, kako je pisao Franjo Brodnik, činovnik Zemaljske vlade u Sarajevu. Za razliku od Brodnika, Mihailo Marković, takođe angažovanog za izradu projekta osnivanja stalnog državnog pozorišta za Bosnu i Hercegovinu, u svom elaboratu ne ulazi u političke ocene već daje umetnički profil Zemaljskog pozorišta. Insistira na „najelitnijem repertoaru“, prednost daje domaćoj drami i domaćim piscima, zatim klasičnoj literaturi i izabranim delima moderne svetske drame. Opereta i opera će se, po Markovićevoj zamisli, „razvijati prema ukusu i zahtevima ‘općinstva’, no svakako pri izboru dela treba strogo paziti na decentnost i moralnu sadržinu istih„. U pogledu glumačkog ansambla, Marković inisitira da prednost imaju „domaći sinovi“. Posle Markovićeve formalne molbe, Banski sabor je 17. jauara 1914. godine odobrio formiranje pozorišta. Za upravitelja pozorišta postavljen je Mihailo Marković. Zajedno sa drugim članovima uprave, odmah je pristupio formiranju glumačkog i pevačkog ansambla, pripremama za adaptaciju Društvenog doma, nabavci dekora i garderobe, organizovanju administrativne i tehničke službe. Vidovdanski atentat na prestolonaslednika i događaji koji su potom usledili prekinuli su aktivnosti i pozorište se raspada. Ubrzo po izbijanju rata Mihailo Marković je interniran u Švajcarsku.
Markoviće je, takođe, ostao zapamćen i kao osnivač prvog pozorišnog lista štampanog u BiH. U jesen 1911. godine, za vreme gostovanja Pokrajinskog kazališta u Sarajevu, svakodnevno je izlazio Kazališni vjesnik – Pozorišni glasnik , koji je uz Markovića uređivao Radivoje Dinulović.
Na čelu Hrvatskog glazbenog zavoda
Iako muzički neobrazovan i Srbin, Mihailo Marković je preko 10 godina (1918-1929) vodio poslovnicu Hrvatskog glazbenog zavoda. Organizovao je od 120 do 140 koncerata u sezoni i Zagreb stavio u red prestižnih muzičkih centara. Često je bio na udaru, ali uvek su pobedili oni koji su zagovarali da se ne sme upropastiti ono što je Marković stvorio.
Jubileji
Iako je skoro čitav glumački vek proveo u Hrvatskoj, Marković je bio dobro poznat i u Beogradu, čija štampa nije propuštala da obeleži Markovićeve jubileje koje je, uglavnom, proslavljao u Zagrebu.
Ilustrovani list 1920. godine piše o 35-godišnjici glumačkog rada i 25-godišnjici „glumovanja“ isključivo na zagrebačkoj pozornici: „G. Marković je rodom iz Srbije, iz jedne ugledne porodice u Užicu. U vrlo mladim godinama odao se glumi i već 1894. bude angažovan u Zagrebu. Za vreme Andrije Fijana odlazi g. Marković sa jednom pozorišnom družinom u Dalmaciju, u Istru, na Primorje, da priređuje predstave kao utuk talijanskim družinama.„
Kada je 1928. godine obeležavao 40 godina rada, o Markoviću su pisale Politika, Ilustrovani list, Vreme…
U opširnom tekstu književnika Petra Pecija Petrovića, u Politici, naglašava se: „Kroz tih 40 godina uspeo je g. Marković da svojim radom, već poodavno, iskleše iz sebe jednu ličnost, čija je vrednost poznata, ne samo kod nas, nego i preko granica otadžbine. Njegov organizatorski rad u razvoju naših pozorišta toliko je veliki i značajan, da mu u istoriji naših pozorišta nema premca.„
Boža Nikolić u Vremenu dodaje: „Trudeći se da uzdiže pozorišnu umetnost na zavidnu visinu on se nije obzirao na pokušaje pojedinaca koji su ga osuđivali, svaki sa svoga plemenskog gledišta, i snalazio se u tim prilikama kao pravi diplomata.„
Ilustrovani list iz pera Amatera, što je bio pseudonim Nikole B. Jovanovića, zaključuje: „G. Mihailo Marković slavi svoj 40-togodišnji jubilej rada u teatru. Za veličinu i jedinstvo nacije. Slavi ga tiho i skromno. A velika su njegova dela. Odajemo priznanje. ‘Čestitamo’ je premalo.„
Pedesetogodišnjicu glumačkog rada Marković je obeležio 1934. godine, što nije propustila da zabaleži Pravda: „G. Marković je zaista uspeo da svojim životom i radom i na ovom mekanom kajkavskom terenu plasira i utvrdi sve one poslovne karakteristike što se pridaju znamenitom erinskom tipu.„
Pozorišni brak
Mihailo Marković bio je braku sa Zorkom-Zorom Ostojić–Marković (Vukovar, 1866 – Beč, 21. jul 1905). Do kraja 1889. Zorka je igrala u putujućim pozorištima, a zatim uglavnom u poznatim pozorišnim kućama: Narodnom pozorištu u Beogradu, Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu, Hrvatskom zemaljskom kazalištu, da bi u septembru 1904. pristupila niškom pozorištu „Sinđelić“ koje je vodio njen suprug. Tu se razbolela i otišla na lečenje u Beč gde je umrla i sahranjena. Bila je darovita glumica i naročito, pevačica. Da nije zaostajala po glumačkom umeću za suprugom potvrđuju, između ostalog, pohvale za tumačenje Živane u „Đidu“ (1895) gde je recenzent (kritičar) hvali kao „sigurnu glumicu i simpatičnu i odličnu pevačicu“.
Mihailo i Zorka imali su sina Branka, jednog od prvih modelara i konstruktora letilica na Balkanu. Za vazduhoplovsto i avione zainteresovao se 1909. godine, u početku je izrađivao makete aviona. Izradio je oko 200 modela koji su bili izloženi na Zagrebačkom sajmu 1910. godine. Pripisuje mu se nekoliko inovacija na avionima.
Ovu rubriku iz projekta „Sa užičke kaldrme u svet uspešnih“ sufinansira grad Užice. Stavovi izneti u ovom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove grada Užica.
