Te 1839. godine u Srbiji je osnovana pošta, nastale su opštine kao samoupravna tela, donet je prvi vojni zakon, a Kneževina je bila u znaku abdikacije kneza Miloša Obrenovića u korist sina Milana Obrenovića. Pošto je novi knez teško bolestan imenovano je namesništvo, a kada je Milan Obrenović umro nasledio ga je mlađi brat Mihailo.
Tokom dinastičkih previranja u Kneževini, za Užičane je u prvom planu bila namera da osnuju „jednu središnu školu“. Pored turske vojne posade u tvrđavi iznad Đetinje i brojne turske populacije, godine 1839. u Užicu je živelo 687 pravoslavnih stanovnika u 106 domova. Mlada srpska građanska klasa želi da se kulturno i nacionalno afirmiše. U tom cilju nameravaju da podignu „poveće školsko zdanije“ u koje bi smestili osnovnu školu i polugimnaziju. (Treba znati da su, posle Prve kragujevačke gimnazije, koja je počela sa radom 1833. godine, gimnazije bile osnovane u Čačku, Zaječaru i Šapcu, a u isto vreme sa užičkom sa radom je počela beogradska gimnazija.)
Nova školska zgrada u Užicu za to vreme bila je velikih dimenzija, nedostajalo je para, ali su radovi odmicali. Kada je bila u završnoj fazi izgradnje, Namesništvo „knjaževskog dostojanstva“ 26. avgusta 1839. godine daje saglasnost da se Polugimnazija iz Čačka premesti u Užice.
„Srpske novine“ od 9. septembra 1839. godine pišu da gimnazija u Šapcu ostaje, da se zaječarska premešta u Negotin, a premeštanje čačanske polugimnazije u Užice obrazlaže se činjenicom da je „Užice udaljeno od navedeni škola“. Biće da je istini bliži zaključak da je polugimnazija u Čačku ukinuta zbog malog broja đaka, nepovoljnih materijalnih uslova, a radila je bez osnovnog školskog inventara.
Za prvog nastavnika Ministarstvo prosvete postavlja Milana Mijatovića, rodom iz Fruške gore (tada u sastavu Austrougarske), po struci pravnika („jurata“). Imao je solidno obrazovanje, završio je „filozofske nauke i prava“, govorio više evropskih jezika, a prethodni posao imao je u Pešti, u redakciji „Srpskih novina“.
Predstavnici sreske i okružne vlasti napravili su spiskove polaznika Polugimnazije. Najviše je bilo dece trgovaca, zatim zanatlija, činovnika, sveštenika…
Mijatović je mogao da počne nastavu 2. oktobra. Predavao je sve predmete, bez školskih udžbenika i nastavnih sredstava. Diktirao je gradivo, a učenici su se trudili da zapamte lekcije. Učila se slovenska gramatika, istorija, geografija, prirodopis, račun, slovenski jezik i nemački jezik.
Školska godina imala je zimski i letnji tečaj i krajem svakog semestra đaci su polagali ispite u prisustvu organa mesne vlasti – Petra Nikolića, sekretara suda, i Đoke Jovanovića, člana Okružnog suda. Mijatović je dobro organizovao nastavu, trudio se da učenicima prenese što više znanja. Završni ispiti su potvrdili da je školska godina protekla uspešno. Učenici su pokazali zadovoljavajući uspeh iz svih predmeta.
Završetkom školske godine prestalo je službovanje Milana Mijatrovića, prvog nastavnika Polugimnazije u Užicu. U septembru 1840. godine Ministarstvo prosvete postavlja za nastavnike Užičke polugimnazije Petra Zarića i Pavla Đukića. Sa dekretom o postavljenju ide i „preporuka“ Načelstvu okruga užičkog da „imenovane učitelje kao takove na njihovo opredeljenje odslane predstavi obščestvu i u školu uvede, i što se škole i njenog raspoloženja i upravljanja tiče, na ruci bude“.
Petar Zarić je završio „bogoslovske i filozofske nauke“ u Austriji, a Pavle Đurić, rodom iz Šarengrada u „Nemeckoj“, studirao je filozofiju u Debrecinu, a imao je i dve godine bogoslovije u Sremskim Karlovcima. Zarić je predavao učenicima „mlađe klase“ u koji je bilo upisano samo devet učenika, a Đukić je preuzeo „stariju klasu“, odnosno drugi razred, u kojem je bilo 11 učenika.
Prvi razred:
Antonije Evgenijević, star 12 godina, rođen u Užicu, otac Evgenije Zjalić, trgovac u Užicu;
Vasa Madžarević, star 12 godina, rođen u Čačku, otac Dimitrije Madžarević, predsednik Okružnog suda u Čačku;
Josif Petrović, star 13 godina, rođen u Кrivoj Reci, otac Petar Mojović, trgovac u Užicu (napustio školu zbog bolesti);
Jovan Stjepanović, star 12 godina, rođen u Užicu, otac Stjepan Đekić, trgovac u Užicu;
Obrad Radosavljević, star 12 godina, rođen u Užicu, otac Radosav Кaravidić, samardžija u Užicu;
Paun Popović, star 13 godina, rođen u Ljubišu, otac Jovan Smiljanić, sveštenik u Užicu;
Petar Sokić, star 14 godina, rođen u Lipnici, otac Milisav Sokić, kapetan sreza trnavskog (umro iznenada krajem školske godine);
Petronije Lišanić, star 13 godina, rođen u Atenici, otac Dimitrije Lišanić, zemljoradnik u Čačku; i
Radovan Radojević, star 13 godina, rođen u Užicu, otac Paun Radojević, član Okružnog suda u Užicu.
U napomenama stoji da su učenici Vaso Madžarević, Petar Sokić i Petronije Lišanić počeli učiti gimnaziju u Кragujevcu pa su prevedeni u Užičku srednju školu.
Drugi razred:
Mihailo Trifunović, star 14 godina, rođen u Užicu, otac Miljco Trifunović, predsedik Okružnog suda u Užicu;
Miloš Trifunović, star 15 godina, rođen u Užicu, otac Miljco Trifunović, predsednik Okružnog suda u Užicu;
Rista Spasojević, star 14 godina, rođen u Užicu, tutor Staniša, trgovac u Užicu;
Filip Lazarević, star 17 godina, rođen u Ljubanjama, otac Lazar Nikolić, zemljoradnik;
Obrad Tomić, star 15 godina, rođen u Ljubanjama, otac Toma Nikolić zemljoradnik;
Lazar Popović, star 13 godina, rođen u Viči, otac Ilija Popović, mesni paroh u Кotraži;
Aleksa Nikolić, star 16 godina, rođen u Beršićima, otac Nikola Solujić, zemljoradnik;
Milan Radulović, star 14 godina, rođen u Milićevu Selu, otac Stevan Radulović, član Okružnog suda u Užicu;
Toma Jovanović, star 14 godina, rođen u Užicu, otac Jovan, trgovac (napustio školu tokom godine);
Sreten Veselinović, star 17 godina, rođen u Užicu, otac Veselin Mikavica, trgovac u Užicu; i
Aleksa Dimitrijević, star 14 godina, rođen u Užicu, otac Dimitrije Tomić, terzija u Užicu.
Nastavnici Užičke polugimnazije imali su dosta problema tokom školske godine, pre svega u nabavci školskog pribora i učila, a nisu ih mimoišle ni brige oko nabavke ogreva („Stigla je zima, a učionice hladne!“ – pisali su nadležnima). Ipak, realizovali su nastavne planove i programe i izveli učenike na godišnje ispite.
U prvom razredu, sa najboljom „prevashodnom“ ocenom ispite su položili Radovan Radojević, Antonije Evgenijević i Paun Popović. Najbolji na „glavnom ispitu“, među učenicima drugog razreda bili su braća Mihailo i Miloš Trifunović, Risto Spasojević, Filip Lazarević i Obrad Tomić.
Iza leđa nastavnika, tokom školske 1841/42. počela je prepiska nadležnih o daljoj sudbini tek ustanovljene jedine srednje škole u zapadnoj Srbiji. Rasplamsavala se borba između ustavobranitelja i pristalica dinastije Obrenović, a po pitanju Užičke polugimnazije u centru pažnje našao se užički episkop, vladika Nikifor Maksimović, koji je stolovao u Čačku. „Pristojnije (je) i nuždno, da se zbog episkopske stolice više zavedenije školsko onde nalazi“ – pisao je episkog užički.
Po odluci Državnog saveta polugimnazija u Užicu prestala je sa radom 1842. godine. Manji broj učenika prvog razreda otišao je u Čačak sa nastavnikom Pavlom Đukićem i upisao drugi razred. Drugi nastavnik Petar Zarić postavljen je za profesora retorike u Prvoj beogradskoj gimnaziji.
Do ponovnog otvaranja gimnazije u Užicu trebalo je da prođu 23 godine. Zahvaljujući nerazumnoj odluci ustavobranitelja Užice je dugo ostalo bez srednje škole u kojoj su školovani budući činovnici, a najbolji đaci o državnom trošku slati su na prestižne evropske univerzitete. U vreme kada je u Užicu počela da radi polugimnazija, Kneževina Srbija poslala je prvu desetoricu državnih pitomaca na školavanje u inostranstvo – Austriju i Saksoniju.
U godini u kojoj je Užice dobilo polugimnaziju, u Nemačkoj, Holandiji i na Siciliji u saobraćaj su puštane prve pruge, u Britaniji je proradila prva komercijalna linija električnog telegrafa. Đejms Klark Ros je kao prvi Evropljanin stigao do severnog magnetnog pola. Buknuo je Prvi opijumski rat Kine i Velike Britanije. Kraljevina Belgija stekla je nazavisnost.
(Z.Ž.)
Projekat „Događaji koji su promenili užički kraj“ realizovan je u drugoj polovini 2021. godine, uz sufinansiranje grada Užica.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove grada Užica.
